Koncepcja Przedszkola Promującego Zdrowie
Przedszkole Promujące Zdrowie
„Przedszkole powinno stanowić formę wsparcia dla rodziny w propagowaniu prozdrowotnego stylu życia, utrzymaniu i poprawie zdrowia oraz ustaleniu kierunków działań w ramach promocji zdrowia i profilaktyki zaburzeń. Wzajemna współpraca obu środowisk sprzyja dobremu samopoczuciu i przekłada się na sukces edukacyjny dziecka.”
Cechy przedszkola promującego zdrowie (PPZ):
Podstawą tworzenia PPZ jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia. Do cech działań w zakresie promocji zdrowia w przedszkolu należą:
- Uznanie, że:
- zdrowie jest wartością pozytywną, zasobem dla człowieka i społeczeństwa;
- zdrowie zależy od wielu czynników, ale na niewiele z nich ludzie mogą mieć wpływ;
- istnieje wzajemny związek między zdrowiem, a edukacją;
- przedszkole powinno aktywnie uczestniczyć w ochronie i promocji zdrowia całej społeczności.
- Wykorzystanie specyficznych podejść w promocji zdrowia (w tym podejście siedliskowe, partnerstwo społeczności, upodmiotowienie jednostek i społeczności) oraz metod i strategii działań.
- Podejmowanie działań:
- indywidualnych (rozwijanie umiejętności dbania o zdrowie i zwiększenie jego potencjału przez poszczególnych członków danej społeczności);
- zbiorowych (tworzenie środowiska sprzyjającego zdrowiu).
- Całościowe podejście do zdrowia:
- uwzględnienie jego wszystkich wymiarów;
- tworzenie polityki i warunków środowiska fizycznego i społecznego, sprzyjających dobremu samopoczuciu całej społeczności;
- prowadzenie edukacji zdrowotnej całej społeczności.
- Podejmowanie długofalowych działań:
- z przestrzeganiem ustalonych dla PPZ w Polsce zasad planowania i ewaluacji;
- we współpracy z rodzicami i społecznością lokalną.
Cechy przedszkola i jego społeczności sprzyjające profilaktyce i promocji zdrowia:
Charakterystyka społeczności przedszkolnej w kontekście promocji zdrowia:
Dzieci – wychowankowie przedszkola
Wychowankami przedszkoli w związku z obniżeniem wieku obowiązku szkolnego, są najczęściej dzieci od 3. do 5. roku życia (do wielu przedszkoli uczęszczają również sześciolatki i coraz częściej dzieci przed ukończeniem trzech lat). Pod względem rozwoju psychicznego, motorycznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana – trzylatki są bliższe dzieciom w młodszym wieku poniemowlęcym, pięciolatki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. W działaniach w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej należy wziąć pod uwagę właściwości dzieci w wieku przedszkolnym.
Według M. Demel’a, ze względu na aktywność dziecka i jego świadome zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość przedszkolaków znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego:
- Stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie.
- Dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych. Uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w domu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy.
- Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest między innymi: tworzenie pozytywnych wzorców; tworzenie warunków do uczenia się; umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów; bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem); korygowanie niektórych zachowań; dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych; odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań); rozbudzanie zainteresowania różnymi sprawami dotyczącymi zdrowia itd.
- Rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników. Wpływ na zachowanie dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy. W okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji (samowychowania) i świadomie podejmowane czynności dla zdrowia.
Zachowania zdrowotne dzieci oraz tryb ich życia w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych z najbliższego otoczenia. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów w sferze żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań – jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalone (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną.
Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym. Jednak w tym wieku mogą pojawić się i być rozpoznane różne symptomy zaburzeń (np. zachowania separacyjne, lękowe, ADHA, całościowe zaburzenia, wycofanie społeczne). Większość z nich ma charakter przejściowych trudności i same znikają. Niektóre jednak wymagają specjalistycznej interwencji. Wczesne wykrycie problemu, udzielenie pomocy psychologiczno- pedagogicznej, wsparcia rodzin i przedszkola dają szanse na ustąpienie niepokojących symptomów. Przedszkole powinno stanowić formę wsparcia dla rodziny w propagowaniu prozdrowotnego stylu życia, utrzymaniu i poprawie zdrowia, w ustaleniu kierunków działań w ramach promocji zdrowia i profilaktyki zaburzeń. Wzajemna współpraca obu środowisk sprzyja, jak donoszą badania, dobremu samopoczuciu i przekłada się na sukces edukacyjny dziecka.
Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości do współdecydowania, inicjowania działań, a także samodzielnego wykonywania wielu zadań. Są oni przede wszystkim aktywnymi uczestnikami działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych
W przedszkolu promującym zdrowie ważne jest, aby:
- pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę;
- powierzać im niektóre proste zadania;
- zachęcać do generowania pomysłów;
- zachęcać i umożliwiać współpracę z rówieśnikami i dorosłymi;
- stwarzać możliwości osiągania sukcesów itd.
Partnerzy w działaniach – czyli Rodzice, Babcie i Dziadkowie
Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, nowe jego osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest w tym okresie zafascynowana dzieckiem. „Bycie rodzicem” uważają za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymieniają pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Czynnikiem sprzyjającym partnerstwu i współpracy rodziców z przedszkolem jest ich codzienna obecność w placówce.
Partnerami przedszkola często są także babcie i dziadkowie, wspierający rodziców w opiece nad dzieckiem i z tego powodu często kontaktujący się z nauczycielami przedszkola. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są to osoby w większości w wieku od 50 do 60 – lat, często emeryci dysponujący wolnym czasem.
Babcie i dziadkowie często spędzają z dzieckiem dużo czasu, odprowadzają i przyprowadzają z przedszkola, są pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Z punktu widzenia wychowania bardzo ważne wydaje się wytworzenie wspólnego frontu, czyli zgodność co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w kwestii rozumienia zdrowia (np. kwestie związane z dbaniem o zdrowie, żywieniem). Istotne wydaje się podnoszenie kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspokajania.
Zasady w tworzeniu PPZ:
- Najważniejszymi partnerami i jego współtwórcami są rodzice. Wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych kompetencji dla zdrowia jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.
- Ważnym zadaniem PPZ powinna być także współpraca z dziadkami dzieci.
Definicja Przedszkola Promującego Zdrowie
Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:
- zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników, rodziców i dziadków dzieci);
- podejmowaniu przez członków tej społeczności teraz i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.
Standardy PPZ i ich uzasadnienie
Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego i innych obowiązujących aktach prawnych, a ponadto: PPZ pomaga pracownikom i rodzicom dzieci zrozumieć i zastosować w praktyce koncepcje promocji zdrowia. Specyficzna cechą PPZ jest to, że osoby dorosłe, tworzące takie przedszkole – nauczycielki, inni pracownicy oraz co najmniej część rodziców:
- rozumieją i potrafią wyjaśnić podstawowe pojęcia związane z promocją zdrowia i koncepcją PPZ;
- akceptują własną odpowiedzialność za zdrowie swoje, innych ludzi oraz aktywne uczestnictwo w tworzeniu PPZ.
PPZ realizuje długofalowo projekty promocji zdrowia z wykorzystaniem zasad i cyklu działań zwiększających ich skuteczność (od diagnozy potrzeb do ewaluacji wyników) przy współudziale wszystkich pracowników przedszkola i większości rodziców.
PPZ podejmuje działania w celu rozwijania kompetencji dla zdrowia pracowników przedszkola i promocji ich zdrowia.
Podstawowym warunkiem tworzenia PPZ jest inwestycja w kompetencje dla zdrowia nauczycielek i innych pracowników przedszkola. Osoby o małych kompetencjach nie są w stanie tworzyć dobrych wzorców zachowań dla dzieci i ich rodziców oraz warunków dla ochrony i doskonalenia zdrowia.
PPZ współpracuje z rodzicami dzieci i wspiera ich kompetencje wychowawcze i zdrowotne.
Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym stanowią grupę „łatwo dostępną” i w większości umotywowaną do współpracy z przedszkolem. W podstawie programowej przedszkola zwrócono uwagę na współpracę z rodzicami. PPZ powinno (w większym stopniu niż „typowe” przedszkole) współpracować z rodzicami:
- budować partnerskie relacje z rodzicami;
- włączać rodziców do projektów promocji zdrowia;
- oferować im różne formy rozwijania ich umiejętności wychowawczych i kompetencji dla zdrowia. W realizacji tego zadania niezbędne jest poszukiwanie wspólnie z rodzicami możliwości różnych form uczenia się. Nie będzie to zadanie łatwe, ale warto je podjąć, gdyż umożliwi spójne działania przedszkola i rodziców dla zapewnienia dziecku warunków do prawidłowego rozwoju i dobrego zdrowia;
- zachęcać do współpracy dziadków dzieci, którzy często kontaktują się z personelem przedszkola.
Udział przedszkola w edukacji rodziców może mieć istotne znaczenie dla zdrowia ich samych, zdrowia i kariery szkolnej ich dzieci, a w dalszej perspektywie zdrowia społeczeństwa.
PPZ zapewnia dzieciom pełne możliwości praktykowania zachowań prozdrowotnych oraz rozwijania umiejętności życiowych.
Przedszkole Promujące Zdrowie powinno dążyć do:
- zapewnienia wysokiej jakości edukacji zdrowotnej i sprawdzania ich efektów;
- tworzenia atmosfery wzajemnego zaufania, szacunku, empatii i współpracy;
- praktykowania zachowań prozdrowotnych w czasie pobytu dziecka w przedszkolu i zachęcania ich rodziców do kontynuowania tych zachowań w domu;
- zapewnienia zdrowego żywienia z uwzględnieniem rozwijania u dzieci preferencji żywieniowych/ smakowych zgodnie z ich potrzebami;
- zapewnienia dzieciom odpowiedniego rytmu aktywności w przedszkolu z uwzględnieniem ich indywidualnych potrzeb;
- wzmacniania kondycji fizycznej przedszkolaków przez zapewnienie spontanicznej aktywności fizycznej i zorganizowanych zajęć ruchowych;
- rozwijania umiejętności życiowych – osobistych i społecznych, dostosowanych do możliwości rozwojowych dzieci.
Główne zadania PPZ to: budowanie dobrych relacji między rodzicami (a także innymi członkami rodzin) dzieci, zachęcanie ich do współdziałania w sprawach ważnych dla społeczności lokalnej, inicjowanie różnych działań, uczestnictwo w życiu kulturalnym społeczności lokalnej, itd.
Tekst źródłowy: „Przedszkole promujące zdrowie” - B. Woynarowska, A. Kapuścińska